Chuyện đời huyền thoại - Người “Đánh bại mọi thị trường” - Edward O. Thorp: Từ sòng bạc Las Vegas tới phố Wall 

Người đàn ông “đánh bại mọi thị trường” Edward O. Thorp – Cha đẻ của trường phái đầu tư định lượng là người duy nhất khiến các Casino náo nhiệt nhất tại Las Vegas cho tới thị trường phố Wall phải kính nể. Ông cũng là người lập lên quỹ đầu tư định lượng đầu tiên trên thế giới - Quỹ Princeton Newport Partners với thành tích đáng nể - tăng trưởng 409% chỉ trong một thập kỷ.

Phần 1: Thời thơ ấu của huyền thoại “đánh bại mọi thị trường”

Một mẩu chuyện nhỏ về cậu bé Edward năm 6 tuổi:

Vào một buổi chiều nắng ấm, cha Edward đưa ông đi mua dụng cụ ở cửa hàng địa phương. Khi đó cậu bé Edward 6 tuổi cầm theo cuốn sách “Child’s History of England” của Charles Dickens - một nhà văn vĩ đại của Anh với nhiều tác phẩm kinh điển trong lịch sử văn học thế giới. Một người lạ bắt chuyện với cha ông và chắc mẩm quyển sách nặng nề tôi cầm là viết cho trình độ lớp mười, ông ta nhún vai và bảo: “Thằng bé không thể đọc cuốn sách này”. Cha Edward tự hào: “Thằng bé đọc sách rồi đấy. Hãy hỏi nó một câu và anh sẽ thấy”. Với điệu cười thách thức, người đàn ông đó tiếp lời: “Được rồi, cậu bé, hãy đọc tên tất cả các vị vua và nữ hoàng Anh Quốc theo trình tự thời gian và cho ta biết số năm họ cai trị”. Edward ngẫm nghĩ và sau đó thuật lại: “Alfred Đại để bắt đầu trị vì năm 871 kết thúc năm 901, Edward the Elder bắt đầu trị vì năm 901 kết thúc 925,".... danh sách kéo dài khoảng 50 người cai trị và dừng lại ở "Victoria, bắt đầu trị vì năm 1837 và nó không nói khi nào bà thoái vị", nụ cười của người đàn ông tắt ngấm từ lâu. Ông lẳng lặng đưa Edward cuốn sách. Đôi mắt cha Edward thì sáng ngời lên và lộ rõ vẻ tự hào.

Thành tích đáng nể làm nên tên tuổi Edward O. Thorp

Một người vừa là giáo sư toán học, vừa là tay cờ bạc hàng đầu và cũng là nhà đầu tư huyền thoại có lẽ chỉ có thể tồn tại trong các bộ truyện tranh, phim ảnh. Tuy nhiên, điều khó tin này vẫn xảy ra trong thực tế.

Edward Oakley Thorp là một giáo sư toán học người Mỹ, tác giả, quản lý quỹ đầu tư, và nghiên cứu về blackjack. Ông đã tiên phong trong việc ứng dụng hiện đại của lý thuyết xác suất, bao gồm việc sử dụng các tương quan rất nhỏ để có được lợi nhuận tài chính đáng tin cậy và là người đầu tiên sử dụng phương pháp STAR (Statistical Arbitrage - Kinh doanh chênh lệch giá dựa trên thống kê). Không những vậy, ông đã khám phá công thức định giá quyền chọn trước khi mô hình Black-Scholes công khai và cũng là đối tác góp vốn đầu tiên trong quỹ Citadel của Kenneth Griffin – một trong những quỹ phòng hộ thành công nhất từ ​​trước tới nay. 

Ông cũng là người lập nên quỹ đầu tư định lượng đầu tiên trên thế giới -  Quỹ Princeton Newport Partners với thành tích đáng nể - sau 18 năm thành lập không có quý nào thua lỗ, quỹ này đã biến 1,4 triệu USD thành 273 triệu USD, đạt mức lợi suất cao hơn gấp đôi so với tốc độ tăng trưởng của chỉ số S&P 500. Có thể nói những kỹ năng siêu việt về toán học, định giá quyền chọn và những chiếc máy tính đã đem đến cho ông lợi thế khổng lồ so với các nhà đầu tư khác. 

Edward Thorp đã biến những quy trình dường như ngẫu nhiên thành những sự kiện có thể dự đoán, biến nghệ thuật dự đoán và xác suất thống kê thành một bộ môn khoa học cách đây nhiều thập kỷ trước khi phân tích định lượng trở thành xu hướng thống trị trên Phố Wall. Vậy ông được trưởng thành, nuôi dưỡng dưới một tuổi thơ như thế nào để làm nên tên tuổi ngày hôm nay? 

Tài năng bộc lộ từ khi còn rất nhỏ

Edward Oakley Thorp sinh tại Chicago, Illinois vào ngày 14 tháng 8 năm 1932. Ngay từ khi biết nói, Edward đã được bố cho làm quen với các con số, đầu tiên là từ 1 đến 100, và ông nhanh chóng học được cách đếm đến hàng triệu. Từ khi 3 tuổi, Edward đã luôn yêu thích việc học hỏi thông qua thí nghiệm và khám phá cách thế giới vận hành.

Mặc dù nhà nghèo nhưng cha mẹ Edward luôn cố gắng mua sách cho ông khi có dịp. Trong khoảng thời gian từ 3 đến 5 tuổi, Edward đã học cộng trừ nhân chia con số ở bất kỳ đơn vị nào. Edward cũng đã học phiên bản Mỹ của các tiếp đầu ngữ, hàng triệu, tỷ, nghìn tỷ,... cho đến mười luỹ thừa sáu mươi (10^60). Cha ông còn dạy ông cách tính căn bậc hai, căn bậc ba của một con số,... Những kết quả của những nỗ lực giáo dục ấy có thể thấy rõ từ sớm, khi Edward có thể tính toán số giây trong một năm bằng đầu óc của mình khi mới 7 tuổi. Ở giai đoạn 5 đến 7 tuổi, Edward luôn mang bên mình những cuốn sách trông như dành cho người lớn khiến những người xa lạ luôn ngờ vực liệu ông có thực sự biết trong đó viết gì không. Ngoài ra Edward cũng có một khả năng ghi nhớ thông tin ấn tượng.

Bắt đầu với việc học vượt cấp ngay từ cấp một

Với sự thông minh và nhanh trí của mình, Edward O. Thorp được Hiệu trưởng trường cấp một cho phép học nhảy lớp lên lớp 2 khi ông chỉ mới vừa đủ tuổi cho lớp mẫu giáo - trung bình nhỏ hơn một tuổi rưỡi so với các bạn học lớp một. Trong suốt quãng đời đi học của mình, Edward luôn là người nhỏ tuổi nhất trong lớp học.

Năm 12 tuổi, Edward bị thu hút bởi mạng lưới những người tự phát, họ tự chế tạo hoặc mua bộ phát và nhận vô tuyến, trò chuyện suốt ngày đêm bằng giọng nói hoặc mã Morse trên toàn cầu. Để gia nhập vào nhóm, ông phải vượt qua một loạt câu hỏi văn bản về lý thuyết vô tuyến và tiếp theo là một bài kiểm tra về mã Morse. Bằng sự thông minh vốn có và ham học hỏi của mình, ông đã thành công gia nhập và trở thành nhà vô tuyến điệp viên nghiệp dư thuộc hàng trẻ nhất (kỷ lục ở thời điểm đó là một người mới 11 tuổi vài tháng). Edward vô cùng vui mừng vì ông có thể nói chuyện với mọi người trong mạng lưới này, những người có thể ở bất cứ đâu trên trái đất với sức mạnh của Internet đời đầu - thứ tiêu thụ điện năng ít hơn năng lượng cung cấp cho bóng đèn dây tóc.

Tuy nhiên thì trong thời gian này, gia đình Edward đột nhiên phải đón thêm 10 thành viên mới từ nước ngoài chuyển đến. Chính những khó khăn do quá tải sinh hoạt và gánh nặng kinh tế đã trở thành động lực khiến Edward phải vắt óc kiếm tiền, trở thành một người thành công.

Khó khăn trước ngưỡng cửa đại học

Vào mùa hè năm 1948, tức ba năm sau khi chiến tranh kết thúc, bố mẹ Edward nộp đơn ly hôn. Đây là một quãng thời gian khó khăn đối, Khi Edward cũng phải đối mặt với vấn đề làm thế nào để gom đủ tiền cho đại học. Ông không nhận được học bổng,và cũng không thể mong đợi sự hỗ trợ từ gia đình. Ngay khi đó thì ông nhận được thông tin hiệp hội Giáo viên Vật lý tổ chức một kỳ thi vật lý cho khối trung học trên toàn Nam California. Tuy không nghiên cứu vật lý chuyên sâu, và cũng chỉ còn vài tháng để chuẩn bị, nhưng Edward đã quyết định tự học và với nhiều năm thí nghiệm với điện, cơ học, lực từ và điện tử, ông đã giải quyết được phần lý thuyết một cách dễ dàng.

Edward đã đứng đầu với điểm số 931/1000, bỏ xa vị trí thứ hai khoảng năm, sáu mươi điểm, trở thành người duy nhất nằm ngoài hệ thống trường thành phố Los Angeles lọt vào danh sách thắng cuộc.

Cơ duyên với vật lý và hoá học

Năm 1949, khi bước sang tuổi 17, Edward bắt đầu nhập học ngành hoá học tại Đại học California, Berkeley. Bấy giờ do đã ly hôn, mẹ ông bán nhà rồi chuyển đi và sắp xếp em trai 12 tuổi của ông vào trường quân sự. Ông cố sống sót với học bổng, công việc bán thời gian, và 40 đô la một tháng tiền trợ cấp trong năm đầu tiên từ cha ông. Ông có được chưa tới 100 đô la mỗi tháng, bao gồm tất cả mọi chỉ tiêu cho sách, học phí, thức ăn, nơi ở, và quần áo. Vào những ngày Chủ nhật, khi nhà trọ của ông không cung cấp thức ăn, ông đi đến nhà thờ có tu viện,  lấp đầy bao tử bằng sô-cô-la nóng và bánh donut miễn phí.

Các khóa học khoa học cơ bản như vật lý và hóa học được giảng dạy trong những lớp học hàng trăm sinh viên, do các giáo sư giỏi nhất và đạt chất lượng cao giảng dạy. Tuy nhiên, vì một số bất bình về sự công bằng trong công tác giảng dạy và chấm điểm của ngành hoá học, ông đã không ghi danh vào bộ môn hoá học ở kỳ thứ hai và thay đổi chuyên ngành của mình sang vật lý. 

Quyết định vội vàng này khiến ông thay đổi trường đại học và chuyên ngành chính của mình, cũng đã thay đổi toàn bộ đường đời của ông mãi về sau. Ngôi trường ông theo học khi đó không phải một trường mạnh về toán học và vật lý, nên ông đã chuyển sang đại học California, Los Angeles (UCLA) vào cuối năm học. Thay đổi này đối với ông hóa ra lại là sự lựa chọn tốt nhất, vì niềm yêu thích của Edward và tương lai của ông thuộc về vật lý và toán học.

Sau chuyến đi, ông quay về tiếp tục học tập và làm việc. Ông đạt học bổng để theo học khoá giao lưu ngắn hạn về vật lý tại Đại học Columbia, tuy nhiên lại không đủ tiền để sống tại New York. Vậy nên ông tiếp tục sự nghiệp học tập bậc thạc sĩ tại UCLA. Một buổi chiều chủ nhật năm sau đó, trong hành trình miệt mài theo đuổi tấm bằng thạc sĩ của mình, ông uống trà trong khu vực ăn uống ký túc xá như một cách thư giãn ngoài thời gian học tập cùng với một vài người khác. Một trong số họ là người từng đến Las Vegas giải thích lý do không một ai có thể đánh bại các sòng bạc. Đây là quan điểm thống nhất của nhóm. Đó cũng là quan điểm của thế giới nói chung, được chống lưng bởi kinh nghiệm đau thương của bao thế hệ con bạc.

Hồi học cấp ba ông đã có một loạt các ý tưởng xưa cũ về việc dự đoán vật lý của roulette, nhấp một ngụm trà, ông tranh cãi với những người khác trong bàn rằng ngược lại với các tính toán toán học bạn vẫn có thể đánh bại roulette. Edward giải thích rằng ma sát sẽ làm chậm quả bóng quay quanh đường tròn của mình cho đến khi lực hấp dẫn đủ mạnh để nó xoắn ốc và về phía tâm. Ông đề xuất một phương trình dự đoán vị trí của bóng trong quá trình này, mặc dù đối mặt với thách thức từ độ nhiễu ngẫu nhiên không dự đoán được. Ông vẫn lạc quan và quyết tâm tìm hiểu. May mắn thay, vào lúc đó ông không biết một trong những nhà toán học vĩ đại nhất của 100 năm trước - Henri Poincaré - đã chứng minh trước đó rằng dự đoán vật lý trong trò roulette là không thể, với giả định về sự ngẫu nhiên hợp lý trong dự đoán điểm dừng cuối cùng của quả bóng.

Tại thời điểm này Edward đã hoàn thành tất cả các khóa học phục vụ cho vị trí tiến sĩ vật lý và vượt qua kỳ thi viết. Dưới sự định hướng của Giáo sư Steven Moskowski, ông đã đi qua nửa chặng đường trong chướng ngại cuối cùng, luận án của ông (một luận văn nghiên cứu nguyên bản) về cấu trúc nguyên tử của vỏ hạt nhân. Tất cả những gì còn lại là hoàn thành bài nghiên cứu và vượt qua hội đồng bảo vệ luận văn, nhưng ông cần phải nghiên cứu toán học nhiều hơn nữa để hoàn thành những phép tính toán cơ lượng tử phức tạp. 

Mải miết trong chương trình vật lý cao cấp, Edward dường như đánh mất liên lạc với hầu hết những người bạn của mình. Sau đó, nhờ vào tấm thiệp giáng sinh của một người bạn cũ tên Vivian, họ đã có cơ hội nên duyên và bắt đầu hẹn hò với nhau.

Bằng sự nỗ lực trên con đường học hành, không khó để ông lấy được bằng Thạc sĩ vật lý vào năm 1955. Ngay sau đó, Edward cầu hôn Vivian và đã có lễ cưới tốt đẹp vào năm 1956. Và ông cũng bắt đầu đặt mục tiêu là tấm bằng Tiến sĩ Toán học. Trong thời gian này, ông bắt đầu quan tâm đến lĩnh vực toán học áp dụng vào cờ bạc.

Ông quyết định phản bác lại quan điểm lâu nay rằng không thể đánh bại các trò chơi may rủi. Edward nhận bằng tiến sĩ toán học năm 1958 và bắt đầu công việc giáo sư tại Học viện công nghệ Massachusetts (MIT), chính thức bước vào sự nghiệp giảng dạy. Trong thời gian giảng dạy, ông vẫn tiếp tục niềm đam mê của mình với việc sử dụng toán học để khám phá những bí mật của cờ bạc. Khi rảnh rỗi, ông thường rủ bạn bè đến các sòng bạc lớn tại Las Vegas để thư giãn và kiếm thêm. Đây cũng chính là xuất phát điểm khởi đầu cho một huyền thoại đầu cơ có một không hai trên thị trường tài chính sau này.

Những trải nghiệm thời thơ ấu và ý nghĩa táo bạo, dám học hỏi, dám nghĩ, dám làm đã trở thành bàn đạp giúp ông trở thành một huyền thoại “đánh bại mọi thị trường” sau này. Ở phần 2 - “Người phù phép toán học thành màu nhiệm”, chúng ta sẽ được “kính nể” ông bởi sự đam mê nghiên cứu, quá trình khám phá không ngừng nghỉ và học hỏi những bài học quý báu từ kinh nghiệm dày dặn của ông.

Thuỳ Trang