Cliff Asness: người đặt công thức xu hướng lên bản đồ đầu tư toàn cầu

1. Từ nghiệm chứng hàn lâm tới đế chế hàng chục tỷ đô

Năm 1994, Cliff Asness vừa bảo vệ xong luận án tiến sĩ tại Đại học Chicago – một công trình soi chiếu ba hiện tượng “ngược đời” khi thị trường có quán tính: cổ phiếu tăng giá tiếp tục tăng, cổ phiếu giảm giá tiếp tục giảm, và khoảng cách vài tháng giữa thông tin mới và giá vốn dài hơn lý thuyết kỳ vọng. Đó cũng là lúc công bố của Jegadeesh & Titman về momentum vừa khơi dậy tranh cãi học thuật. Asness lập tức nộp hồ sơ vào Goldman Sachs để kiểm nghiệm ý tưởng bằng tiền thật, rồi năm 1998 cùng ba đồng nghiệp thành lập AQR Capital Management, đặt mục tiêu “đóng gói” nghiên cứu thành chiến lược đầu tư. Ngay trong thập kỷ đầu, AQR Managed Futures – quỹ dùng hợp đồng tương lai đa tài sản để theo xu hướng – vượt 2 tỷ USD tài sản nhờ hiệu quả ổn định và hệ số tương quan thấp với S&P 500.

Đường cong tăng trưởng của AQR không trơn tru. Giai đoạn 2011–2014, toàn bộ chiến lược Trend toàn ngành rơi vào “mùa đông” khi ngân hàng trung ương bơm thanh khoản và nén biến động, khiến các tín hiệu giá phẳng lì. Song chính sự kiên định với mô hình, cộng thêm các lớp đa dạng hóa mới (thị trường lãi suất mới nổi, tín phiếu kỳ hạn ngắn, hợp đồng khí thải châu Âu…), đã giúp Asness phục hồi mạnh sau cú “Volmageddon” 2018. Bước sang 2025, Reuters ghi nhận quỹ Managed Futures Full Strategy của AQR lãi 8,2 % quý I, trong khi Helix Trend – cánh tay chuyên săn xu hướng ở thị trường kém thanh khoản hơn – đạt 3 % cùng kỳ và cộng dồn 7 % tính tới cuối tháng 5, dù vấp cú whipsaw tháng 4

Song tài sản quản lý và phần trăm lợi nhuận chỉ là bề nổi. Điều làm Asness khác biệt so với nhiều tên tuổi toàn năng kiểu Renaissance là thái độ cởi mở với công chúng. Hơn 200 bài nghiên cứu do AQR công khai – từ “Value Spread” đến “Quality Minus Junk” – trở thành giáo trình cho cả giới học thuật lẫn thực chiến. Năm 2025, bài viết “Buffer Madness” mới nhất của Asness tiếp tục bóc tách cách nhà đầu tư đánh tráo khái niệm “đệm an toàn” với “đệm cảm xúc”, khẳng định thị trường ngày càng kém hiệu quả vì mạng xã hội khiến hành vi bầy đàn lan nhanh hơn.

2. Ba cỗ máy hành vi nuôi dưỡng xu hướng giá

Trong một buổi phỏng vấn với Morningstar, Asness khẳng định: nếu momentum chỉ dựa vào một bất thường tạm bợ, nó đã chết từ thập niên 1990. Sức bền của hiện tượng này bắt nguồn từ ba động lực mang đậm màu sắc tâm lý.

Anchoring and adjustment – neo đậu và điều chỉnh chậm – khiến nhà đầu tư ngại phá vỡ kỳ vọng cũ. Khi thông tin tích cực xuất hiện, họ nâng dự báo lợi nhuận nhỏ giọt, tạo độ dốc giá vừa phải đủ cho trend follower nhập vị thế trước khi định giá hoàn tất. Trung bình, nghiên cứu của AQR cho thấy cần ba đến năm tháng để giá phản ánh hết thông tin lợi nhuận bất thường của một doanh nghiệp tầm trung.

Tác động của ngân hàng trung ương là động lực thứ hai. Chính sách ổn định lãi suất, tỷ giá buộc họ bán ra khi đồng nội tệ mạnh lên quá nhanh hoặc mua vào khi trái phiếu lao dốc, vô tình kéo giãn quãng điều chỉnh mà lẽ ra diễn ra trong giờ thành nhiều tuần. Hệ quả thấy rõ trong giai đoạn 2020–2023: khi Fed và ECB liên tục “nói miệng” kiềm chế lợi suất, xu hướng trên thị trường trái phiếu kho bạc Mỹ kéo dài 14 tháng – dài nhất kể từ năm 2000, và các quỹ CTA “ăn trọn” con sóng đó.

Động cơ thứ ba – performance chasing – càng phình to trong kỷ nguyên Tiktok Finance. Khi một cổ phiếu hay ETF đạt top xu hướng, dòng tiền FOMO từ NĐT cá nhân đổ vào, khuyếch đại đà giá. Báo cáo Prime Brokerage của JPMorgan cuối tháng 5 2025 ghi nhận khối quant equity vốn hóa nhỏ tăng 4,2 % tháng đó, phần lớn nhờ trào lưu “short squeeze mini cap” gây chú ý trên mạng xã hội. Từ góc nhìn Asness, càng nhiều người đuổi, xu hướng càng kéo dài – cho đến khi định giá vượt xa giá trị nội tại và quá trình xả hàng diễn ra căng hơn.

3. Kỷ luật, tiến hóa và con đường ứng dụng tại Việt Nam

Asness thường nói vui: “Trend-following nghe như câu thần chú ba chữ, nhưng phần xương sống là quản trị rủi ro ba lớp.” Lớp đầu là chọn chỉ báo giá – AQR kết hợp xu hướng ngắn (1–3 tháng) để phát hiện đảo chiều sớm và xu hướng dài (9–12 tháng) để giữ vị thế, giảm giao dịch quá mức. Lớp thứ hai là chuẩn hóa vị thế theo biến động lịch sử; tài sản càng “đỏng đảnh” càng bị cắt giảm tỷ trọng, tránh cảnh drawdown đồng loạt. Lớp cuối cùng, ít người biết, là giới hạn thanh khoản: quỹ không bao giờ nắm giữ quá 15 % khối lượng giao dịch 30 ngày của một hợp đồng, vì Asness tin “thoát lệnh quan trọng hơn vào lệnh.” CIO Memo cuối 2024 của AQR nhấn mạnh ba lớp đó giúp quỹ thoát khỏi cú whipsaw tháng 4/2025 gần như toàn vẹn

Với nhà đầu tư Việt Nam, dữ liệu và công cụ ít đồ sộ hơn, nhưng triết lý không thay đổi. Một hệ thống cơ bản có thể bắt đầu bằng đường trung bình giá sáu tháng cho VN30 Index. Khi chỉ số vượt đường trung bình và độ dốc dương liên tục bốn tuần, mở vị thế mua; khi cắt xuống, thoát toàn bộ. Để tránh “quá tải” khi thị trường nóng, nên quy đổi giá trị rủi ro (Position Size = Ngân sách × Mức độ biến động tham chiếu/Độ biến động thực tế). Ví dụ, nếu mục tiêu rủi ro cho mỗi giao dịch là 1 % tài sản và độ lệch chuẩn 30 ngày của VN30 là 2 %, nhà đầu tư có thể nhân ngược để tính số lượng hợp đồng Vietnam30F2406 tương ứng.

Thị trường phái sinh Việt Nam còn non nên việc “loại hóa” xu hướng sang ETF ngoại tệ (UUP, GLD) hoặc CFD có độ thanh khoản cao là lựa chọn bổ sung. Quan trọng nhất, kỷ luật cắt lỗ phải được tự động hóa ngay khi thiết lập: stop 20 – 25 % so với đỉnh lợi nhuận; hoặc trailing stop 3 ATR với cổ phiếu biến động thấp. Kinh nghiệm của AQR cho thấy giai đoạn mất nhiều nhất không phải khi xu hướng đảo chiều chậm, mà là khi nhà đầu tư “đàm phán” với lệnh cắt lỗ.

Kết luận

Cliff Asness đã chứng minh một nghịch lý kinh điển: “mua cao bán cao hơn” không ngược quy luật khi bạn hiểu bản chất con người chậm đổi kỳ vọng, ngân hàng trung ương ghét biến động và đám đông thích đuổi hào quang. Sau ba mươi năm, momentum trải qua vô số tang lễ nhưng vẫn hồi sinh với lớp áo mới – từ tín hiệu kinh tế vĩ mô, dữ liệu vệ tinh cho đến mô hình ngôn ngữ lớn phân tích mạng xã hội. Khoảng trễ ngắn lại, song chừng nào nỗi sợ và lòng tham còn chi phối giá, xu hướng vẫn là mạch ngầm luân chuyển lợi nhuận. Vấn đề không phải “momentum sẽ chết khi nào”, mà là nhà đầu tư có đủ kỷ luật, đủ đa dạng hóa và đủ công cụ để khai thác nó một cách bền vững như cách Cliff Asness và AQR vẫn làm suốt ba thập kỷ qua.

Hãy xây dựng và kiểm thử chiến lược giao dịch phái sinh của bạn trên nền tảng QMTRADE trước khi sử dụng tiền thật để tránh những rủi ro không đáng có.