Giao dịch phái sinh mang lại nhiều lợi thế, từ khả năng bảo vệ tài sản trước biến động giá cả đến việc tăng cường hiệu quả đầu tư và khả năng giao dịch ngay trong ngày. Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích đó, giao dịch phái sinh cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro đáng kể như rủi ro tín dụng, rủi ro thị trường, rủi ro thanh khoản, rủi ro hoạt động và rủi ro pháp lý. Để thành công trong thị trường này, nhà đầu tư cần nắm vững các chiến lược quản trị rủi ro hiệu quả. Hãy cùng QM Capital khám phá cách quản trị những rủi ro này trong bài viết dưới đây.

1. Giới thiệu về phái sinh

Chứng khoán phái sinh là hợp đồng được ký kết ở thời điểm hiện tại, dành cho một giao dịch sẽ diễn ra trong tương lai đối với một tài sản cơ sở ở mức giá được xác định tại thời điểm ký kết hợp đồng. Giao dịch phái sinh bao gồm nhiều loại khác nhau như: Hợp đồng tương lai, hợp đồng kỳ hạn, hợp đồng quyền chọn và hợp đồng hoán đổi 

Giao dịch phái sinh mang lại nhiều ưu điểm cho nhà đầu tư.

1. Đầu tiên, nó giúp giảm thiểu rủi ro bằng cách cho phép nhà đầu tư bảo vệ tài sản của mình trước biến động giá cả.
2. Thứ hai, giao dịch phái sinh giúp tăng hiệu quả đầu tư nhờ vào thanh khoản cao và khả năng giao dịch ngay trong ngày.
3. Cuối cùng, giao dịch phái sinh tạo ra cơ chế giá bằng cách cung cấp dữ liệu quan trọng về giá cả và phản ánh giá giao ngay làm cơ sở cho các hợp đồng tương lai.

Đặc điểm của chứng khoán phái sinh

1. Thời hạn cụ thể

Chứng khoán phái sinh là các hợp đồng có thời hạn cụ thể, ghi rõ ngày bắt đầu hiệu lực và ngày kết thúc. Ngay khi hợp đồng được ký kết, các bên tham gia có trách nhiệm thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ đã thỏa thuận. Điều này tạo ra một cam kết pháp lý rõ ràng và minh bạch giữa các bên.

1. Đặc tính đòn bẩy tài chính

Chứng khoán phái sinh có đặc tính đòn bẩy tài chính cao, cho phép nhà đầu tư đầu tư dựa trên sự biến đổi giá trị của tài sản cơ sở trong tương lai mà không cần sở hữu tài sản đó. Tuy nhiên, cùng với tiềm năng lợi nhuận cao là mức độ rủi ro lớn. Do đó, nhà đầu tư phái sinh thường phải chịu áp lực lớn trong việc quản lý rủi ro.

1. Giá trị dựa trên tài sản cơ sở

Giá trị của chứng khoán phái sinh không tồn tại độc lập mà phụ thuộc vào giá trị của các tài sản cơ sở như cổ phiếu, hàng hóa, chỉ số... Điều này có nghĩa là biến động giá của tài sản cơ sở sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến giá trị của hợp đồng phái sinh.

2. Các loại rủi ro trong giao dịch phái sinh 

2.1. Rủi ro tín dụng

Rủi ro tín dụng trong giao dịch phái sinh là rủi ro khi một bên đối tác không thể thực hiện được các nghĩa vụ tài chính của mình theo hợp đồng phái sinh. Điều này có thể dẫn đến việc nhà đầu tư không nhận được giá trị đầy đủ của hợp đồng, gây ra tổn thất. Trong giao dịch phái sinh, rủi ro tín dụng bao gồm cả rủi ro thanh toán, tức là rủi ro không thể thanh toán được số tiền đã thỏa thuận.

Rủi ro tín dụng có thể xuất hiện dưới nhiều hình thức khác nhau. Ví dụ, khi một nhà đầu tư ký kết hợp đồng phái sinh với một công ty, nếu công ty đó phá sản và không thể thực hiện nghĩa vụ thanh toán, nhà đầu tư sẽ chịu tổn thất. Tuy nhiên, trong trường hợp các công cụ phái sinh được giao dịch trên sàn, rủi ro tín dụng gần như không tồn tại vì các trung tâm thanh toán bù trừ sẽ đóng vai trò là đối tác trung gian, đảm bảo thanh toán giữa các bên.

2.2. Rủi ro thị trường

Rủi ro thị trường là rủi ro đối với tình trạng tài chính của tổ chức phát sinh từ những biến động bất lợi về mức độ hoặc sự biến động của giá thị trường. Đây là loại rủi ro liên quan đến bất kỳ khoản đầu tư nào và phụ thuộc vào sự giảm giá trị của công cụ tài chính hoặc tài sản cơ sở. Rủi ro thị trường thường liên quan chặt chẽ đến tình hình thị trường toàn cầu, và các yếu tố ảnh hưởng đến sự biến động giá của tài sản bao gồm các yếu tố kinh tế, chính trị, xã hội, và các sự kiện không lường trước được.

Ví dụ

Khi nhà đầu tư tham gia vào hợp đồng tương lai trên chỉ số VN30, giá trị của hợp đồng này phụ thuộc vào biến động của chỉ số VN30 trên thị trường chứng khoán. Nếu thị trường chứng khoán Việt Nam gặp phải những biến động tiêu cực do tình hình kinh tế suy thoái hoặc biến động chính trị, giá trị của hợp đồng tương lai cũng sẽ bị ảnh hưởng theo.

Rủi ro thị trường còn ảnh hưởng đến các chiến lược phòng ngừa rủi ro (hedging). Dù các hợp đồng phái sinh như hợp đồng tương lai và quyền chọn thường được sử dụng để bảo vệ danh mục đầu tư khỏi biến động giá, chúng cũng có thể tạo ra tổn thất nếu biến động thị trường không được dự đoán chính xác.

2.3. Rủi ro thanh khoản

Rủi ro thanh khoản trong giao dịch phái sinh có thể chia thành hai loại chính: rủi ro thanh khoản liên quan đến sản phẩm hoặc thị trường cụ thể và rủi ro thanh khoản tài trợ.

1. Rủi ro thanh khoản sản phẩm hoặc thị trường cụ thể:

Đây là rủi ro mà một tổ chức hoặc nhà đầu tư không thể dễ dàng hoặc không thể giao dịch một vị thế cụ thể theo giá thị trường trước đó do thiếu độ sâu của thị trường hoặc sự gián đoạn trên thị trường. Điều này có nghĩa là khi một nhà đầu tư muốn thoát khỏi vị thế của mình, họ có thể gặp khó khăn trong việc tìm kiếm người mua hoặc người bán với giá hợp lý, dẫn đến tổn thất tài chính.

1. Rủi ro thanh khoản tài trợ:

Đây là rủi ro mà tổ chức hoặc nhà đầu tư không thể đáp ứng các nghĩa vụ thanh toán của mình vào ngày thanh toán hoặc khi có yêu cầu ký quỹ. Điều này có thể xảy ra khi không có đủ nguồn vốn để thực hiện các nghĩa vụ tài chính.

Ví dụ

Khi các ngân hàng hoặc công ty chứng khoán không có đủ nguồn vốn để đáp ứng các yêu cầu ký quỹ cho các vị thế phái sinh của mình. Nếu thị trường biến động mạnh, các tổ chức này có thể phải đối mặt với rủi ro thanh khoản tài trợ, không thể đáp ứng các nghĩa vụ tài chính, dẫn đến việc vi phạm hợp đồng và có thể gây ra khủng hoảng tài chính.

Tác động của rủi ro thanh khoản

Rủi ro thanh khoản có thể ảnh hưởng lớn đến hiệu quả của giao dịch phái sinh và tình hình tài chính của nhà đầu tư. Khi không thể giao dịch với giá hợp lý, nhà đầu tư có thể chịu tổn thất lớn hơn dự kiến. Hơn nữa, việc không đáp ứng được các nghĩa vụ tài chính có thể dẫn đến vi phạm hợp đồng và tổn thất tín dụng.

Rủi ro thanh khoản cũng ảnh hưởng đến sự ổn định của thị trường tài chính. Khi nhiều nhà đầu tư cùng gặp khó khăn trong việc thoát khỏi các vị thế phái sinh, điều này có thể dẫn đến sự biến động lớn trên thị trường và làm giảm niềm tin của các nhà đầu tư.

2.4. Rủi ro hoạt động 

Rủi ro hoạt động (operational risk) trong giao dịch phái sinh là rủi ro mà những khiếm khuyết trong hệ thống thông tin hoặc kiểm soát nội bộ sẽ dẫn đến những tổn thất không lường trước được. Rủi ro này liên quan đến các lỗi của con người, lỗi hệ thống, các quy trình và biện pháp kiểm soát không đầy đủ. Mặc dù các trường hợp này hiếm khi xảy ra, nhưng khi chúng xảy ra, chúng có thể gây ra những tổn thất lớn cho các nhà đầu tư nếu họ không kịp thời thoát khỏi vị thế.

1. Lỗi con người

Những sai sót này có thể bao gồm việc nhập sai dữ liệu giao dịch, đưa ra các quyết định giao dịch không chính xác, hoặc thiếu sự giám sát cần thiết trong quá trình thực hiện giao dịch. Những lỗi này có thể dẫn đến việc mua hoặc bán sai công cụ phái sinh, gây ra tổn thất tài chính đáng kể cho công ty và khách hàng.

1. Lỗi hệ thống

Lỗi hệ thống xảy ra khi có sự cố kỹ thuật trong các hệ thống giao dịch hoặc phần mềm quản lý giao dịch phái sinh. Các sự cố này có thể làm gián đoạn quá trình giao dịch, khiến các lệnh giao dịch không được thực hiện kịp thời hoặc chính xác. Khi hệ thống giao dịch bị lỗi, nhà đầu tư có thể không thoát khỏi vị thế của mình đúng lúc, dẫn đến những tổn thất lớn.

1. Quy trình và biện pháp kiểm soát không đầy đủ

Các quy trình và biện pháp kiểm soát không đầy đủ là một yếu tố quan trọng dẫn đến rủi ro hoạt động. Khi công ty không có các quy trình kiểm tra chéo các lệnh giao dịch hoặc thiếu các biện pháp kiểm soát để đảm bảo tính chính xác và độ tin cậy của các giao dịch, có thể dẫn đến việc thực hiện các lệnh sai. 

2.5. Rủi ro pháp lý

Rủi ro pháp lý trong giao dịch phái sinh là rủi ro liên quan đến việc hợp đồng phái sinh không có hiệu lực pháp lý hoặc không được ghi chép đúng cách. Đây cũng là khả năng xảy ra những thay đổi về luật pháp và quy định có thể ảnh hưởng đến hoạt động giao dịch và kết quả tài chính của nhà đầu tư.

Rủi ro pháp lý có thể xuất hiện khi các quy định mới được ban hành hoặc các quy định hiện hành bị thay đổi, gây ra sự không chắc chắn và khó khăn cho các bên tham gia giao dịch phái sinh. Điều này đặc biệt quan trọng trong môi trường tài chính quốc tế, nơi các quy định pháp lý có thể khác nhau giữa các quốc gia và khu vực.

3. Quản lý rủi ro bằng công cụ phái sinh 

Phòng ngừa rủi ro:

1. Sử dụng công cụ phái sinh: Tận dụng hợp đồng tương lai, hợp đồng kỳ hạn hoặc quyền chọn để giảm thiểu biến động giá.
2. Chiến lược phòng ngừa rủi ro trung lập với thị trường: Mua một cổ phiếu và bán một cổ phiếu khác có mối tương quan.
3. Giao dịch các tài sản như vàng, tiền tệ và trái phiếu chính phủ: Đa dạng hóa nguồn tài sản để giảm rủi ro.

Đa dạng hóa

1. Đa dạng hóa tài sản: Bao gồm cổ phiếu, hàng hóa, trái phiếu và bất động sản trong danh mục đầu tư.
2. Mua chứng chỉ quỹ: Cách đa dạng hóa với chi phí thấp hơn và giảm rủi ro biến động của thị trường.

Sử dụng thước đo rủi ro

RiskMetrics cung cấp các công cụ ước tính rủi ro thị trường:

1. Giá trị rủi ro (VaR): Đo lường khoản lỗ tiềm năng tối đa trong một khoảng thời gian.
2. Kiểm tra sức chịu đựng: Mô phỏng máy tính để đánh giá hiệu quả của danh mục đầu tư trong điều kiện thị trường biến động mạnh.

Đặt giới hạn mức cắt lỗ

Đặt ra giới hạn cắt lỗ để giảm thiểu tổn thất:

1. Giới hạn cắt lỗ: Hướng dẫn bán tài sản khi giá giảm xuống dưới mức nhất định.
2. Quy mô vị thế: Phân bổ vốn cẩn thận cho từng khoản đầu tư để đảm bảo không có khoản đầu tư đơn lẻ nào ảnh hưởng lớn đến toàn bộ danh mục.

Theo dõi và đánh giá liên tục

1. Đánh giá hiệu quả đầu tư: Hiểu rõ sự phù hợp của các khoản đầu tư với mục tiêu cá nhân.
2. Theo dõi xu hướng thị trường: Cập nhật về các sự kiện địa chính trị và kinh tế có thể ảnh hưởng đến danh mục đầu tư.
3. Điều chỉnh chiến lược: Thay đổi chiến lược đầu tư khi điều kiện thị trường thay đổi.
4. Tái cân bằng danh mục: Duy trì mức phân bổ tài sản và hồ sơ rủi ro mong muốn.

Giao dịch phái sinh mang lại nhiều cơ hội nhưng cũng tiềm ẩn không ít rủi ro. Việc hiểu rõ và quản lý các loại rủi ro là rất quan trọng. Áp dụng các chiến lược như phòng ngừa rủi ro, đa dạng hóa danh mục đầu tư, sử dụng thước đo rủi ro và đặt giới hạn mức cắt lỗ sẽ giúp nhà đầu tư giảm thiểu tổn thất và tối ưu hóa lợi nhuận. Hy vọng những kiến thức và chiến lược được QM Capital chia sẻ trong bài viết này sẽ giúp bạn tự tin hơn và thành công trong giao dịch phái sinh.

📌TẠI QMTRADE, MỌI NGƯỜI CÓ THỂ DỄ DÀNG XÂY DỰNG VÀ KIỂM THỬ CHIẾN LƯỢC GIAO DỊCH PHÁI SINH TRƯỚC KHI SỬ DỤNG TIỀN THẬT ĐỂ TRÁNH NHỮNG RỦI RO KHÔNG ĐÁNG CÓ.

TRẢI NGHIỆM TÍNH NĂNG TẠI: QMTRADE