Thị trường chứng khoán không phải lúc nào cũng đi lên. Có những giai đoạn kéo dài hàng tháng, thậm chí hàng năm, khi giá cổ phiếu liên tục giảm, tâm lý nhà đầu tư bi quan, thanh khoản sụt giảm, và mọi chiến lược "mua giữ dài hạn" dường như trở nên vô nghĩa. Đây chính là thời điểm của Bear Market – thị trường giá xuống.

Nhiều nhà đầu tư xem giai đoạn này là cơn ác mộng, nhưng thực tế, Bear Market không phải lúc nào cũng xấu. Trong khi đa số rơi vào hoảng loạn, một số nhà giao dịch vẫn có thể tận dụng cơ hội, kiếm lợi nhuận và chuẩn bị sẵn sàng để trở lại mạnh mẽ hơn khi thị trường phục hồi.

Vậy, làm thế nào để bảo vệ vốn, hạn chế rủi ro, và thậm chí tìm kiếm cơ hội sinh lời trong thị trường giá xuống? Hãy cùng tìm hiểu cách vận dụng chiến lược giao dịch trong Bear Market, điều chỉnh tư duy đầu tư và nắm bắt cơ hội trong những giai đoạn khó khăn nhất của thị trường chứng khoán Việt Nam.

1. Bear Market là gì? Khi nào thị trường được coi là Bear Market?

Bear Market – thị trường giá xuống – là giai đoạn khi giá cổ phiếu giảm hơn 20% so với mức đỉnh gần nhất và duy trì xu hướng giảm trong một thời gian dài. Trong thời điểm này, thị trường không chỉ có sự sụt giảm về giá, mà còn đi kèm với tâm lý bi quan, lực bán áp đảo, thanh khoản thấp và dòng tiền tháo chạy khỏi thị trường.

Tại Việt Nam, chúng ta đã trải qua nhiều đợt Bear Market lớn trong lịch sử. Dưới đây là một số ví dụ điển hình:

1. Bear Market 2008 – 2009: Khủng hoảng tài chính toàn cầu

Năm 2008, cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu lan rộng, gây ra một cú sốc lớn trên thị trường chứng khoán Việt Nam. VN-Index rơi tự do từ 1.170 điểm xuống chỉ còn 235 điểm, giảm hơn 80% chỉ trong vòng một năm. Đây là giai đoạn mà hàng loạt doanh nghiệp phá sản, nhà đầu tư hoảng loạn, và thị trường mất niềm tin hoàn toàn.

1. Bear Market 2018: Bong bóng margin và cú sập bất ngờ

Sau đợt tăng mạnh vào đầu năm 2018, VN-Index đạt đỉnh 1.200 điểm, nhưng ngay sau đó lao dốc không phanh về 880 điểm trong vòng vài tháng. Nguyên nhân chính là do margin quá cao, nhiều nhà đầu tư sử dụng đòn bẩy lớn và khi thị trường giảm mạnh, làn sóng "call margin" diễn ra, tạo hiệu ứng bán tháo liên tục.

1. Bear Market 2022: Khi thị trường bị bóp nghẹt bởi lạm phát và lãi suất cao

Đầu năm 2022, thị trường chứng khoán Việt Nam đang trong xu hướng tăng mạnh, nhưng cú sốc đến từ việc Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (FED) tăng lãi suất để kiềm chế lạm phát đã ảnh hưởng mạnh đến tâm lý nhà đầu tư toàn cầu. VN-Index giảm từ 1.530 điểm xuống dưới 900 điểm, khiến nhiều nhà đầu tư F0 "cháy tài khoản".

Mặc dù mỗi đợt Bear Market có nguyên nhân khác nhau, nhưng điểm chung là: thị trường giảm sâu, tâm lý tiêu cực và dòng tiền bị rút ra. Vậy làm sao để giao dịch và kiếm lợi nhuận trong thời kỳ này?

2. Tại sao Bear Market xảy ra? Nguyên nhân khiến thị trường sụt giảm mạnh

Thị trường chứng khoán luôn trải qua những chu kỳ tăng và giảm, nhưng Bear Market (thị trường giá xuống) là giai đoạn đặc biệt khó khăn, khi giá cổ phiếu sụt giảm mạnh, tâm lý nhà đầu tư trở nên hoảng loạn, và dòng tiền dần rời bỏ thị trường. Vậy điều gì gây ra một Bear Market? Tại sao giá cổ phiếu có thể giảm liên tục trong một thời gian dài? Dưới đây là những nguyên nhân chính dẫn đến thị trường giảm mạnh tại Việt Nam.

2.1. Khủng hoảng kinh tế và suy thoái toàn cầu

Thị trường chứng khoán phản ánh tình hình kinh tế. Khi nền kinh tế suy thoái, lợi nhuận của các doanh nghiệp giảm, dòng tiền chảy vào thị trường bị thu hẹp, và niềm tin của nhà đầu tư sụt giảm đáng kể. Các cuộc suy thoái lớn trong lịch sử như khủng hoảng tài chính 2008, suy thoái COVID-19 năm 2020, hay gần đây là lạm phát và tăng lãi suất toàn cầu năm 2022 đều kéo theo sự lao dốc mạnh của chứng khoán.

Ví dụ:

1. Năm 2008, thị trường chứng khoán Việt Nam rơi vào khủng hoảng do ảnh hưởng từ cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu, VN-Index giảm từ 1.170 điểm xuống chỉ còn hơn 235 điểm – mất hơn 80% giá trị trong vòng một năm.
2. Năm 2020, dịch COVID-19 khiến nền kinh tế đóng băng, VN-Index mất hơn 30% giá trị chỉ trong 3 tháng, trước khi phục hồi nhờ các gói kích thích kinh tế.

Khi nền kinh tế yếu kém, doanh nghiệp không thể tăng trưởng, nhà đầu tư mất niềm tin vào thị trường, và điều này dẫn đến một Bear Market kéo dài.

2.2. Lãi suất tăng cao và chính sách tiền tệ thắt chặt

Một trong những yếu tố ảnh hưởng lớn đến thị trường chứng khoán chính là chính sách tiền tệ của Ngân hàng Nhà nước. Khi lãi suất tăng cao để kiểm soát lạm phát, nó khiến chi phí vay vốn của doanh nghiệp tăng lên, làm giảm lợi nhuận của doanh nghiệp và ảnh hưởng đến giá cổ phiếu.

Thêm vào đó, khi lãi suất ngân hàng tăng, nhiều nhà đầu tư sẽ rút tiền khỏi chứng khoán để gửi tiết kiệm hoặc đầu tư vào các kênh an toàn hơn, như trái phiếu chính phủ. Điều này làm cho thanh khoản thị trường suy giảm, lực bán gia tăng, đẩy thị trường vào Bear Market.

Ví dụ:

1. Năm 2022, khi Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (FED) liên tục tăng lãi suất để kiềm chế lạm phát, thị trường chứng khoán toàn cầu lao dốc mạnh. VN-Index giảm từ 1.530 điểm xuống dưới 900 điểm, nhiều nhà đầu tư bị "cháy tài khoản" do dùng đòn bẩy quá cao.
2. Khi lãi suất tại Việt Nam tăng trên 9%, dòng tiền từ chứng khoán chảy mạnh sang kênh gửi tiết kiệm, khiến thị trường càng khó khăn hơn.

2.3. Tâm lý hoảng loạn của nhà đầu tư

Bear Market không chỉ là vấn đề kinh tế, mà còn là trận chiến tâm lý. Khi giá cổ phiếu giảm mạnh, nhiều nhà đầu tư hoảng sợ, bán tháo để "cắt lỗ". Điều này tạo ra vòng lặp tiêu cực:

➡ Cổ phiếu giảm giá mạnh → Nhà đầu tư sợ hãi bán ra → Giá tiếp tục giảm → Hoảng loạn lan rộng → Thị trường rơi vào vòng xoáy giảm điểm.

Nhiều khi, sự sụt giảm không đến từ yếu tố cơ bản mà chỉ do tâm lý đám đông. Khi giá cổ phiếu lao dốc, nhà đầu tư không muốn bị mắc kẹt, và điều đó làm thị trường rơi vào giai đoạn bán tháo hàng loạt.

Ví dụ:

1. Tháng 4/2022, hàng loạt cổ phiếu đầu cơ như FLC, ROS, HAI, CII bị bán tháo mạnh sau khi Chủ tịch FLC Trịnh Văn Quyết bị bắt. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến nhóm cổ phiếu liên quan mà còn tạo hiệu ứng tiêu cực cho toàn bộ thị trường.

2.4. Biến động từ thị trường quốc tế

Dù thị trường chứng khoán Việt Nam có những yếu tố nội tại riêng, nhưng nó không thể tách rời khỏi xu hướng chung của thế giới. Các cú sốc kinh tế từ Mỹ, châu Âu, Trung Quốc… đều có thể ảnh hưởng trực tiếp đến tâm lý nhà đầu tư Việt Nam.

Ví dụ:

1. Khi FED tăng lãi suất, dòng vốn ngoại rút mạnh khỏi Việt Nam, khiến thị trường mất đi lực đỡ quan trọng.
2. Căng thẳng Mỹ - Trung, chiến tranh Nga - Ukraine cũng làm gia tăng bất ổn, khiến thị trường bị ảnh hưởng tiêu cực.

3. Chiến lược giao dịch trong Bear Market – Làm sao để tồn tại và kiếm lợi nhuận?

Mặc dù Bear Market mang đến nhiều rủi ro, nhưng nếu có chiến lược giao dịch hợp lý, nhà đầu tư vẫn có thể bảo toàn vốn và thậm chí kiếm lợi nhuận ngay cả khi thị trường giảm mạnh.

3.1. Hạn chế rủi ro bằng cách nắm giữ tiền mặt

Một trong những sai lầm phổ biến nhất mà nhiều nhà đầu tư mắc phải trong Bear Market là cố gắng “bắt đáy” quá sớm. Họ tin rằng cổ phiếu đã rẻ và sẽ sớm phục hồi, nhưng thực tế, khi tâm lý thị trường tiêu cực, giá cổ phiếu có thể tiếp tục giảm sâu hơn mức mà ai cũng nghĩ là “đáy”.

Trong Bear Market, tiền mặt là vua. Những nhà đầu tư chuyên nghiệp thường giảm tỷ trọng cổ phiếu, tăng lượng tiền mặt, và chờ đợi tín hiệu ổn định từ thị trường trước khi quay lại mua vào.

Lợi ích của việc nắm giữ tiền mặt trong Bear Market:

✔ Giúp tránh những cú giảm mạnh không lường trước: Trong giai đoạn thị trường giảm, khó ai có thể đoán chính xác đâu là đáy. Việc giữ tiền mặt giúp bạn tránh những khoản lỗ không cần thiết.

✔ Có sẵn vốn để mua vào khi thị trường tạo đáy: Khi thị trường thực sự chạm đáy, những người còn tiền mặt sẽ có lợi thế lớn khi mua vào cổ phiếu với giá thấp nhất.

✔ Giảm áp lực tâm lý khi thị trường đi xuống: Khi giữ nhiều tiền mặt, nhà đầu tư sẽ ít lo lắng hơn khi chứng kiến thị trường giảm mạnh, giúp họ có tâm lý vững vàng hơn để chờ cơ hội quay lại.

Khi nào nên giữ tiền mặt?

1. Khi VN-Index phá vỡ các hỗ trợ quan trọng và xu hướng giảm được xác nhận.
2. Khi các chỉ báo kỹ thuật như RSI, MACD cho thấy thị trường đang trong vùng quá bán nhưng vẫn chưa có tín hiệu đảo chiều rõ ràng.
3. Khi các yếu tố vĩ mô như lãi suất, lạm phát chưa có dấu hiệu hạ nhiệt.

3.2. Chọn cổ phiếu phòng thủ – Những ngành ít bị ảnh hưởng

Dù thị trường chung đang giảm, không phải cổ phiếu nào cũng bị ảnh hưởng như nhau. Có những nhóm ngành có tính phòng thủ cao, ít bị tác động bởi suy thoái kinh tế, và thậm chí có thể giữ giá tốt hoặc tăng giá trong Bear Market.

Những ngành có thể "trụ vững" trong Bear Market:

✔ Ngành điện nước: Các công ty trong lĩnh vực này có dòng tiền ổn định và không bị ảnh hưởng nhiều bởi chu kỳ kinh tế. Một số mã đáng chú ý:

➡ REE (Cơ điện lạnh) – Có hệ sinh thái điện nước mạnh mẽ, lợi nhuận ổn định.

➡ POW (PV Power), PPC (Nhiệt điện Phả Lại) – Các công ty điện lực có hợp đồng bán điện dài hạn, ít chịu ảnh hưởng bởi thị trường.

✔ Ngành dược phẩm: Dù kinh tế suy thoái, người dân vẫn cần thuốc men. Một số mã đáng quan tâm:

➡ IMP (Imexpharm), DHG (Dược Hậu Giang), DMC (Domesco) – Các doanh nghiệp dược có nền tảng tài chính vững mạnh, ít bị ảnh hưởng bởi chu kỳ kinh tế.

✔ Ngành bán lẻ tiêu dùng: Trong Bear Market, các mặt hàng thiết yếu vẫn có nhu cầu cao, giúp các doanh nghiệp bán lẻ duy trì lợi nhuận.

➡ MWG (Thế Giới Di Động), VNM (Vinamilk) – Dẫn đầu thị trường với mô hình kinh doanh ổn định.

👉 Chiến lược: Khi thị trường bước vào Bear Market, hãy giảm tỷ trọng cổ phiếu rủi ro cao (bất động sản, chứng khoán, ngân hàng) và tăng tỷ trọng cổ phiếu phòng thủ để bảo vệ danh mục đầu tư.

3.3. Giao dịch theo sóng hồi (Bear Market Rally)

Ngay cả trong Bear Market, không phải lúc nào thị trường cũng giảm liên tục. Vẫn có những đợt hồi phục ngắn hạn (Bear Market Rally) – đây là cơ hội cho nhà đầu tư lướt sóng kiếm lợi nhuận nhanh chóng.

Dấu hiệu nhận biết một Bear Market Rally:

✔ RSI chạm vùng quá bán dưới 30 và hồi phục: Khi chỉ báo RSI giảm sâu dưới 30 và có tín hiệu tăng trở lại, thị trường có thể xuất hiện sóng hồi.

✔ Khối lượng tăng mạnh đột biến: Nếu giá cổ phiếu tăng cùng với khối lượng giao dịch lớn, đó có thể là tín hiệu một đợt hồi phục sắp diễn ra.

✔ Chỉ số VN-Index xuất hiện nến đảo chiều mạnh: Các mẫu hình nến như Bullish Engulfing, Hammer, Morning Star là dấu hiệu cho thấy lực mua đang quay trở lại.

👉 Lưu ý quan trọng:

1. Bear Market Rally thường không kéo dài, vì vậy nhà đầu tư cần có chiến lược chốt lời nhanh.
2. Không nên kỳ vọng thị trường sẽ quay lại xu hướng tăng ngay lập tức – đây chỉ là những nhịp hồi ngắn trong xu hướng giảm chung.

3.4. Sử dụng hợp đồng tương lai VN30 để giao dịch hai chiều

Ở Việt Nam, việc bán khống cổ phiếu vẫn chưa phổ biến, nhưng hợp đồng tương lai VN30 (VN30F) có thể giúp nhà đầu tư kiếm lợi nhuận ngay cả khi thị trường giảm mạnh.

Cách giao dịch hợp đồng tương lai VN30 trong Bear Market:

✔ Mở vị thế bán (Short) khi thị trường có tín hiệu tiêu cực: Nếu nhận thấy VN-Index hoặc VN30 đang suy yếu, nhà đầu tư có thể mở vị thế bán VN30F để hưởng lợi từ đà giảm.

✔ Mở vị thế mua (Long) khi xuất hiện Bear Market Rally: Khi thị trường có sóng hồi, có thể mở vị thế mua để tận dụng nhịp hồi phục ngắn hạn.

👉 Ưu điểm của giao dịch hợp đồng tương lai VN30:

1. Giao dịch hai chiều: Có thể kiếm lợi nhuận ngay cả khi thị trường giảm.
2. Đòn bẩy cao: Chỉ cần ký quỹ một phần nhỏ, giúp tối ưu vốn đầu tư.
3. T+0 (Không bị hạn chế thời gian nắm giữ): Nhà đầu tư có thể mua và bán trong ngày mà không bị giới hạn như cổ phiếu.

📌 Nhà đầu tư hoàn toàn có thể kiểm thử các chiến lược Phái sinh tại nền tảng QMTrade trước khi giao dịch với tiền thật với tỷ lệ thắng vượt trội

Kiểm thử chiến lược phái sinh

Kết quả kiểm thử chiến lược phái sinh

Kết quả kiểm thử chiến lược phái sinh

Ngoài ra còn rất nhiều chiến lược với tỷ lệ thắng cao

Kết luận – Bear Market không đáng sợ nếu bạn có chiến lược đúng đắn

Bear Market là giai đoạn thử thách, nhưng cũng là cơ hội để nhà đầu tư nâng cao kỹ năng, quản lý rủi ro và tối ưu danh mục đầu tư. Điều quan trọng nhất là giữ vững tâm lý, không hoảng loạn, và luôn có kế hoạch rõ ràng trước khi ra quyết định giao dịch.

👉 Nếu biết cách quản lý danh mục hợp lý, tận dụng cổ phiếu phòng thủ, giao dịch theo sóng hồi và sử dụng hợp đồng tương lai, nhà đầu tư vẫn có thể kiếm lợi nhuận ngay cả trong thời kỳ thị trường giảm mạnh!

Hãy xây dựng và kiểm thử chiến lược giao dịch phái sinh của bạn trên nền tảng QMTRADE trước khi sử dụng tiền thật để tránh những rủi ro không đáng có.